معرفی گیاهان دارویی مشهور روستای قره داش (کاکوتی یا کلیگ اوتو)

مرزه گیاهی است که برای عطر و طعم دادن به غذا و برای ساخت داروها از این ماده معطر استفاده میشود . از مرزه در ترشی ها و آماده سازی مواد غذایی استفاده میشود. مرزه برگ های صاف و یا نیزه ای شکلی دارد و در ماه مه و ژوئن گل می دهد . و از نظر طب سنتی برای دستگاه گوارش بسیار خوب است و یک محرک اشتها آور و ضد نفخ است.

مرزه از گیاهان هم خانواده نعناع به حساب می آید كه در فاصله ماههای تیر تا شهریور در كشور به گل می نشیند. محل رویش مرزه در شمال غرب و قسمت‌های مختلفی از خراسان است.این گیاه به عنوان سبزی خوراكی بوده و استفاده خشك آن به عنوان ادویه‌ نیز رایج است.یكی از فرآوردهای اصلی از گیاه مرزه اسانس آن است كه طعم فلفل را به یاد می آورد و كاربرد وسیعی در صنایع غذایی دارد.مرزه در ساخت داروهای گیاهی نیز استفاده می‌شود. برگ خشك آن حاوی حدود یك درصد اسانس است. البته تركیبات مرزه بسته به شرایط آب و هوای ناحیه رویش ممكن است متفاوت باشد .

 كارشناس تحقیقات میكرو بیولوژی مواد غذایی افزود: یك طرح تحقیقاتی نشان داده كه مرزه خوزستانی اگر درست مصرف شود، مانند داروهای شیمیایی میزان چربی خون را در بدن انسان كاهش می دهد.با بیان اینكه این گیاه در كاهش وزن موثر است افزود: افرادی كه از رژیم غذایی كم كالری به همراه گیاه مرزه استفاده می كنند در كاهش وزن خود موفق تر هستند. این گیاه تقویت كننده معده تسهیل كننده عمل هضم و ضد نفخ است. ضد درد ، ضد آرتریت ، ضد باكتری ، ضد سرطان ، ضد ترشح ادرار ، ضد ویروس تبخال ، ضد التهاب ، ضد كرم ، ضد اكسیدان ، ضد عفونی كننده ، ضد قارچ ، ضد اسپاسم ، عرق آور، هضم كننده غذا ، ادرار آور ، خلط آور ، مسهل و مسكن است.

  در طب سنتی از مرزه در درمان یرقان، نقرس و كرم روده و بصورت موضعی در درمان ریزش مو ،درد مفاصل، دندان درد و تسكین نیش زنبور استفاده می شود. همچنین مرزه دارای خاصیت ادرارآور است و در اروپا از قدیم به عنوان ضد تشنگی زیاد به خصوص در افراد مبتلا به مرض قند مورد استفاده بوده است.

 كارشناس تحقیقات میكرو بیولوژی مواد غذایی یاد آور شد: دم كرده گیاه مرزه برای خارش پوست و كهیر و آلرژی و اگزما، دردهای سیاتیك و دردهای رماتیسمی مفید است.

گیاهی است پایا و آبزی از تیره شب بوها ،که غالبا در کنار جویبارها و مسیر جریان آب و گاهی در باتلاق ها می روید . دارای ساقه های خزنده است که از نقاط مختلف آن ریشه های کوچک و سفید خارج می شود .

این گیاه مقدار قابل توجهی آهن، کلسیم و اسید فولیک و کمی هم ویتامین‌های ث و آ دارد.

آهن قابل جذب بولاغ اوتی از اسفناج هم بیشتر است و به همین جهت می‌تواند در بهبود کم‌خونی مؤثر باشد. کلسیم آن نیز بیشتر از شیر و ویتامین ث آن از پرتقال بیشتر است.

اثر درمانی

1.در سال ۲۰۱۰ تحقیق در دانشگاه ساوتمپتون نشان داد که تنها پس از چند ساعت از گذشت مصرف حدود ۸۰ گرم بولاغ اوتی، میزان مولکول‌های ضدسرطانی در خون افزایش یافته و از رشد سلول‌های سرطان پستان جلوگیری می‌شود. به این ترتیب این گیاه هم در جلوگیری از رشد سرطان پستان و هم در کمک به بهبودی مبتلایان به این بیماری و جلوگیری از عود آن مؤثر است.

2.مقدار بالای ید در این گیاه آن را برای بهبود فعالیت غدهٔ تیروئید و درمان بیماران مبتلا به کم‌کاری تیروئید سودمند ساخته‌است

از ویژگی‌های دیگر این گیاه خلط آوری (که آن را برای بهبود سرفه و گلودرد مفید می‌سازد) و داشتن اسیدهای گوارشی (کمک به هضم غذا) است.

دومین خاصیت بابونه، خاصیت ضد کرم بودن آن است.

اگر یک قاشق سوپ خوری گل بابونه را در یک فنجان آب، به مدت پنج دقیقه بجوشانند سپس پنج دقیقه دم کنند و صبح ناشتا آن را تناول کنند و به همین طریق، ظهر و شب، نیم ساعت قبل از غذا بخورند (بدون قند) کرم های روده کشته شده و دفع می شوند.جوشانده گل بابونه یا مخصوصاً تنتور (الکل یا اتر که از عناصر گیاهی,حیوانی استخراج می شود)آن، برای طلایی کردن موهای بور و بور کردن موهای خرمایی رنگ، امروزه به مقدار فوق العاده زیاد مصرف می شود. این لوسیون ها روی پوست و موی سر اثر فوق العاده رضایت بخش داشته، موها به واسطه وجود لعاب مخصوصی که در گیاه موجود است، نرم و بزاق می شود.همچنین برای تقویت سیستم ایمنی بدن مفید است و عفونت‌های ناشی از سرماخوردگی را از بین می‌برد

برخی خواص درمانی چای بابونه (دم کرده گل بابونه) عبارتند از:

استفاده از بابونه سنگ مثانه را خرد و دفع می کند.اگر کسی قطره قطره ادرار می کند، به او دم کرده بابونه دهید تا درمان شود.برای رفع بی خوابی و داشتن یک خواب آرام و راحت، کافی است ۱۰ دقیقه قبل از رفتن به رختخواب، یک فنجان دم کرده بابونه بنوشید.

درد شکم را تسکین می‌دهد.

به عملکرد بهتر کبد کمک می‌کند.

برای درمان کمردرد مفید است.

برای درمان روماتیسم به کار می‌رود.

بخور گل بابونه جهت بهبود آکنه و جوش‌هاى صورت نیز توصیه ‌شده است.

غازیاغی یا همان “غزیاغو ” از جمله گیاهان دارویی روستا است که عموما در “قومنار ” و “ساری گدیگ” به وفور یافت می شود. گیاهی است خوش خوراک و روستاییان عموما به عنوان سبزی آش از آن استفاده می کنند.در نواحی گرم تر روستا این گیاه در نیمه های فروردین یافت می شود و برخی در روز “سیزده به در” برای پختن آَش همراه با گیاهی به نام” اپلیچه” از آن استفاده می کنند. لازم به ذکر است که در صورتی که مقدار ایپلچه  مصرفی زیادباشد؛ طعم آش به تلخی گراییده وغیر قابل مصرف خواهد بود.

فصل رویش آن تقریبا از میانه فروردین تا اواخر اردیبهشت ماه بوده وبه راحتی از خاک جدا می شود.

و اما خواص غزیاغو:

1. طبع آن گرم و خشک است.

2. دانه غازیاغی تنظیم کننده ترشحات غدد داخلی می‎باشد.

3. بذر غازیاغی ضدعفونی کننده و ادرارآور است و کلیه و مثانه را پاک می‎کند.

4. خانم‎های حامله از خوردن غازیاغی خودداری کنند چون ممکن است سقط جنین کنند.

5. مداومت در خوردن غازیاغی باعث از بین رفتن بیماری برص می‎شود. برای درمان بیماری برص ابتدا چندروزی غذای ملین خورده که معده و روده پاک شود، سپس ۱۵ روز هر روز ۱۰ گرم از بذر غازیاغی مخلوط با عسل میل شود و بهترین زمان استفاده از این دستور در تابستان می‎باشد که از تابش آفتاب به نحو احسن استفاده کنند.

6. برای بیماری رماتیسم و نقرس ۳۰ تا ۶۰ گرم غازیاغی را در یک لیتر آب جوشانده و دم کرده روزی ۳ فنجان میل شود.

7. برای بیماری‎های کبد و استسقاء از روش شماره ۶ استفاده شود.

پونه یا ” یارپوز” از گیاهانی است که در روستا عموما در نقاط مرطوب همچون کنار رودها وچشمه ها می روید. این گیاه از دیرباز مورد استفاده ی روستاییان بوده و از آن استفاده های زیادی می کرده اند.

برگ های پونه برای ایجاد طعم و مزه ، درست کردن چای و به عنوان ادویه استفاده می شوند . یکی از مصارف مهم آن به عنوان طعم دهنده نوعی خوراک گوشت می باشد که گاهی آن را با فلفل و عسل نیز مخلوط می کنند . این گیاه بوی منحصر به فردی دارد که کاملاً از نعناع قابل تشخیص است .طعم پونه در ابتدا گرم ، کاملاً معطر و تقریباً گس و تلخ است و پس ا مدتی ایجاد احساس خنکی می کند . اسانس پونه دارای طعم تلخ و احساس سردی است .بوی پونه کمی شبیه بوی سیترونل است و از آن در صابون های معطر استفاده می شود . اسانس پونه در حشره کش ها به کار می رود . همچنین ، از آن به صورت پودر برای پاشیدن بدین منظور استفاده می شود . اسانس پونه یکی از منابع تولید طبیعی منتول می باشد . یکی از محصولات پونه عرق طبی آن است .

در زمان قدیم پونه را در اتاق افرادی که تشنج داشتند آویزان می کردند و معتقد بودند که تاثیر آن بیشتر از گیاه گل سرخ است . همچنین ، آن را برای بهبود سردرد و گیجی به دور سر می بستند.چای پونه را نیز برای رفع سرماخوردگی ، سرفه و مشکلات قاعدگی مصرف می کردند . در هرصورت ، پونه باید با دقت مصرف شود ، زیرا مصرف بیش از حد آن باعث مسمومیت می گردد . در آمریکا برگ و اسانس پونه به طور قانونی به فروش نمی رسد . در اروپا از آن به عنوان ضد عفونی کننده ، ضد نفخ ، صفراآور ، معرق، هضم کننده ، قاعده آور ، ضد سرفه و محرک استفاده می شود .

سمیت و عوارض جانبی :

مصرف خوراکی در حد یک قاشق چایخوری اسانس پونه می تواند عوارض جدی به همراه داشته باشد . به طور مثال در گزارشی از ۱۹۷۸ کلرادوی آمریکا آمده است : مصرف خوراکی اسانس پونه برای سقط جنین باعث مرگ زن جوانی شد . مصرف در حد دارویی اسانس و یا فراورده های پونه عارضه جانبی ندارد .آمار دیگر نشان می دهد که مصرف خوراکی ۲ قاشق چایخوری اسانس پونه یک مادر ۱۸ ساله را به مرگ کشانده است . حتی نصف قاشق چایخوری اسانس پونه می تواند باعث تشنج و کما شود .

مهم ترین اثرات گزارش شده :

ضد درد ، ضد چسبندگی پلاکت ها ، بی حس کننده ، ضد باکتری ، ضد سرطان ، ضد ادم ، ضد التهاب ، ضد موتاژن ، ضد اکسیدان ، ضد روماتیسم ، ضد اسپاسم ، ضد تومور ، ضد ویروس ، قابض ، ضد کاندیدا ، ضد نفخ ، محرک ، CNS دپرسانت ، ضد احتقان ، معرق ، ادرارآور ، قاعده آور ، قارچ کش ، مسکن ، مقوی معده ،شل کننده عضلات و مهار کننده سیکلواکسیژناز.

نکات قابل توجه :

1. عوارض خوراکی اسانس پونه با درصد بالای پولگون شامل اسهال ، دردهای شکمی ، بالا رفتن فشارخون ، استفراغ و در موارد شدید سقط جنین است .
2. بهتر است در زمان شیردهی و حاملگی از مصرف پونه خودداری شود .
3. در کتاب قانون ابن سینا پونه به نام فودنج معرفی و شرح مفصلی در مورد آن داده شده است .
   در این کتاب ابن سینا هم به چندین نوع پونه اشاره کرده و علم امروز گیاهشناسی گونه های مختلف این گاه را تقسیم بندی نموده است که مواد موثر موجود در آنها خواص مشترک و در مواردی متفاوت دارد . همچنین ، ممکن است بعضی گونه ها دارای موادی با عوارض جانبی باشند . اما در قانون به پونه جویباری (پونه کنار آبی ) ، پونه کوهی ، پونه شاک و پونه ای که آن را غلیجن می نامند ، اشاره شده است . ابن سینا معتقد است که پونه کوهی از پونه جویباری قوی تر است . البته اثرات گونه های مختلف را شبیه می داند و می گوید : پونه خون را به سمت پوست می کشد ، طبیعت گرم دارد و معرق می باشد . دارای خاصیت ضد درد و کوفتگی ماهیچه هاست ، اشتهاآور و مقوی معده است و سکسکه را بر طرف می کند . آب پز پونه ادرارآور است . بیمار مبتلا به تب و لرز اگر آب پز پونه بخورد یا پونه را در روغن بپزد و از آن روغن بر تن بمالد ، بسیار نافع است . دود برگ پونه حشرات را دور می کند . پونه بیابانی داروی نیش کژدم است .

روشان یا همان “بویمادرَن” از جمله گیاهان دارویی روستا است که عمدتا در حاشیه جاده ها و درون باغات یافت می شود.در قرون اولیه از روشان برای بند آوردن خون و علاج زخم هایی که با خون ریزی همراه بوده، استفاده می کردند. مردم برخی از کشورها، از پیکر رویشی پخته شده این گیاه برای درمان کبودی ناشی از ضربه در اطراف چشم استفاده می کردند.روشان به علت دارا بودن تانن و مواد تلخ عطری، به روی سلسله اعصاب و قلب نیز اثر می گذارد و در مواردی مانند خستگی عمومی، ضعف قلب، ورم ماهیچه های دل، بیماری های عصبی مانند ضعف اعصاب، هیستری، صرع و قلنج های تشنج آور، نتایج مفیدی می دهد. شیره تازه این گیاه در آنژین، احساس گرفتگی ناگهانی و خواب رفتگی سودمند است.همچنین روشان بر اثر قابض بودن در رفع ترشحات زنانگی، بند آوردن خون و رفع اخلاط خونی، بواسیرهای خونی و اسهال ساده، اثر معالج دارد.

این گیاه به طور خاصی تب بُر است. ضماد آن جهت درد سینه مفید است. بخور و جوشانده آن برای درمان زکام مفید است. پس در زمان سرماخوردگی استفاده از آن توضیه می شود.

۱- برای سنگ های کلیه مفید است.

۲- باد شکن است.

۳-ماساژ دادن محل درد با روغن بومادران یا گذاشتن سوخته آن بر روی محل زخم، موجب تسکین درد و جلوگیری از خونریزی می شود.

۴-در قدیم ضماد بومادران یعنی برگ های تازه آن را که با روغن ترمس (باقالای مصری) مخلوط بوده، بر روی محل کچلی یا روی صورت مردان جوان برای رویش مو قرار می دادند.

۵-جوشانده سرشاخه گلدار آن برای رفع دردهای قاعدگی مفید است.

ضماد بومادران برای درد سینه و انواع سردرد استفاده می شود.

شنگه یا “یملیک” گیاهی است که در روستا قره داش  درقسمت باغات و مناطقی همچون “چمن زار ها  و زمین های بایر ” به وفور یافت می شود. فصل رویش آن تقریبا از اردیبهشت ماه آغاز شده و بعضا تا تابستان هم ادامه می یابد. این گیاه در مناطق مختلف ایران به نام های گوناگون شناخته می شود.در مناطق مرکزی غالبا آن را “شَنگ” می نامند.

مردم روستاها  از این گیاه عموما جهت طبخ  سبزی پلو و آَش رشته استفاده می کنند. هر چند که استفاده از آن در پخت “کوکوسبزی” هم مناسب بوده و طعم مطلوبی به آن خواهد داد.

ریشه گیاه شنگه (شنگ) دارای لعاب بوده و کمی تلخ است و خوردن آن اشتها را فوق‌ العاده زیاد می ‌کند. همچنین ریشه شنگه خلط ‌آور و نرم‌ کنده سینه و التیام دهنده زخم ها می باشد. از برگ های آن در سالاد استفاده می ‌کنند و ایرانیان آن را مانند کاهو و کاسنی با سرکه و بدون آن می ‌خورند، چون بسیار خنک می ‌باشد.

خوردن برگ های شنگه اسهال و خون ریزی معده را بند می‌ آورد همچنین از خون ریزی سینه جلوگیری می ‌کند و برای مسلولین نافع است.

ریشه آن برای جلوگیری از اسهال و خون ریزی، از برگش قوی تر است. پاشیدن برگ و گل خشک شده این گیاه در روی زخم های چرکی و متعفن سودمند می‌ باشد. ضماد آن را برای التیام عصب قطع شده مفید دانسته ‌اند. ضماد گلش با موم، جهت سوختگی با آتش مفید است. حکیم محمد بن زکریای رازی خوردن ریشه این گیاه را پادزهر سموم می ‌دانست.
عصاره گیاه شنگه که در طب سنتی ایران طرثوت خوانده شده است پادزهری قوی است و در ساختن تریاق فارون به کار می ‌رود. برای معالجه نزله ریوی، نقرس، رماتیسم و امراض جلدی جوشانده شصت گرم ریشه شنگه را تجویز کرده ‌اند.

اگر این گیاه را پُختید هرگز آب آن را دور نریزید بلکه آن را بنوشید، زیرا منافع شنگه در آب جوشانده آن جمع می ‌شود، همچنین عصاره شنگه جهت درمان کچلی و زخم های جلدی مفید است.

گرداوری شده از قانون سینا